In deze rubriek duiken we wat dieper in hout(bouw)
door een expert of materiaal ‘in de houtgreep’ te nemen.
Waar gaat het heen met houtbouw? De voordelen van de bouwwijze zijn talrijk, innoverende start- en scale-ups knallen uit de grond, en steeds meer conventionele bouwbedrijven sorteren voor op een switch of een risico spreidende koers in die richting. Toch lijkt die CO₂-neutrale motor slechts gestaag op gang te komen. Om meer beeld te krijgen hoe het er voorstaat in 2030 (hét peiljaar van het Parijse Klimaatakkoord, waarin we 49% minder CO₂ moeten uitstoten t.o.v. 1990), praat bouwkundig ingenieur Pablo van der Lugt ons bij……vanuit het jaar 2030.
We schrijven 17 december 2030.
Meteen maar met de houten deur in huis Pablo: hoe is het gesteld met houtbouw, daar in 2030?
“Goed! Heel goed zelfs. In 2022 hadden we niet kunnen voorzien dat de gestarte groeicurve van houtbouw in Nederland zo’n vlucht zou nemen. Van de marginale groei van 1.7% in 2017 naar 2.3% in 2022, en maar liefst 30% in 2030. Hoewel de voortekenen al zichtbaar waren (neem de City Deal Circulair en Biobased Bouwen op landelijk niveau, en de MRA Greendeal Houtbouw op grootstedelijk niveau), had niemand voorzien dat het zo snel zou gaan. Dat kwam doordat er verschillende onverwachte ontwikkelingen zich voordeden, waardoor het social tipping point werd bereikt en houtbouw niet alleen maar iets werd voor de koplopers. Ook het peloton is de voordelen van houtbouw gaan inzien.”
Over welk ontwikkelingen heb je het dan?
“Door nieuwe overstromingen, hittegolven en droogte is – eerder dan voorzien – een carbon lockdown gesommeerd door de Raad van State, afgedwongen door de Urgenda rechtszaak. Vanaf dat moment werd er hard gestuurd op bouwen binnen carbon budget. En toen ging het snel. Naast een verplichte MPG van 0.3 per 2025 – waarin biogeen CO₂ eindelijk wel werd meegewogen – en het actief handhaven op Paris-proof grenswaarden voor vastgoed (kg CO₂ uit te stoten per m2) bleek dat er nog maar 3 manieren waren om hieraan te voldoen:
1) Niet bouwen door woningen te splitsen en eventueel op te toppen of in te breiden.
2) 1 op 1 hergebruik van geoogste materialen uit oude gebouwen (helaas blijken die schaars), maar vooral:
3) Veel meer bouwen met biobased materialen.
Met niet alleen een mooie rol voor Nederlands hout voor casco’s van laag- en hoogbouw (naast ander Europees hout), maar ook voor biobased gewassen die gebruikt worden voor isolatie- en afwerkmaterialen. Mooie bijvangst: die gewassen worden verbouwd op plekken waar vroeger vervuilende veeteelt actief was.
Het hielp daarbij ook dat een paar jaar geleden een CO₂-taks is geïmplementeerd op bouwmaterialen. Een ware overwinning na jarenlang tegenstribbellen door de traditionele CO2-intensieve materialen lobby in Brussel en Den Haag. Daardoor zijn beton, staal en baksteen uit de markt geprijsd, wat die energie-intensieve materialen industrie ook de das om deed. Die trend was overigens al in gang gezet door de stijgende bouwprijzen. Je mag wel zeggen dat zij te lang meestribbelend verzaakt hebben te innoveren.“
Een onvervalste paradigmashift. Hoe zijn de grote bouwers hiermee omgegaan?
“Die hadden toen natuurlijk ook door dat er geen andere route was dan volop te investeren in industriële bouw op basis van hout en andere biobased grondstoffen. Zelfs de ‘beton’ aannemers zoals Van Wijnen kwamen al snel met modulaire prefab houtbouwfabrieken. En tientallen anderen volgden, ieder gespecialiseerd op een eigen doelgroep (laagbouw, hoogbouw, sociaal vs vrije markt, etcetera). Met een totale huidige capaciteit van 30.000 woningen per jaar. En die groeit nog jaarlijks.
"De aanmeldingen voor houtbouwopleidingen bij de TU Delft en TUE zijn maar liefst driemaal overschreden. ”
Het klinkt als een ‘story too good to be true’. Loopt er dan niets spaak?
“Nou, er is vanaf 2022 nog wel een aantal jaren sprake geweest van dubieuze biomassasubsidies. Maar ook die zijn inmiddels – mede door Nederlandse bemiddeling op EU-niveau – teruggedraaid. Hierdoor wordt hout dat vrijkomt in de EU-bossen alleen gebruikt voor zeer hoogwaardige toepassingen (bouw, biochemistry) en worden de reststromen alleen gebruikt voor gebruiksproducten (papier, energie).
Ook werd – na onderzoek van de WUR – ‘Climate Smart Forestry’ de maatstaf voor het leeuwendeel van de Europese bossen, waardoor deze veel klimaatbestendiger werden en ook grotere droogtes konden doorstaan en de letterzetterkever geen voet aan de grond meer kreeg.”
Jaarlijks 30.000 woningen zijn aantallen waar wij vandaag de dag van dromen. Je had het ook al over Nederlands hout als grondstof. Is de rest van de houtbouwketen in ons land ook navenant ontwikkeld in 2030?
“Het mooie is dat die 30.000 woningen per jaar voor een flink deel geproduceerd worden in drie nieuwe CLT en glulam fabrieken in de BENELUX. Die waren er nooit geweest als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten niet vol hadden ingezet op herbebossing en actiever bosbeheer, gefocust op gebalanceerde oogst ten behoeve van de bouw. Maar ook door te investeren in de rest van de keten, waaronder grote hypermoderne zagerijen en oogstbedrijven voor de biobased gewassen. De efficiency en vierkantsverwaarding gaf de doorslag voor deze investeringen. Ruim de helft van het stamhout komt in eindproducten voor de bouw terecht, en de rest wordt toegepast in plaatmateriaal en biochemistry. Die laatste industrie heeft na de afschaffing van veeteelt een nieuwe vlucht genomen door grootschalige innovatie in de landbouw, waarin Nederland nu een gidsland is geworden.”
Het kan niet anders dat dit ook impact heeft op de maatschappij, toch?
“Nogal een understatement. Neem alleen al het onderwijs. Misschien moeilijk te geloven bij jullie daar in 2022, maar in het hoger en lager onderwijs is de interesse in houtbouw inmiddels niet te stuiten. Mede dankzij de ‘Houtbouwers 2.0’ aflevering van Tegenlicht in 2023 (met 2.5 mio kijkers de best bekeken Tegenlicht uitzending ooit), de internationale Netflix documentaire “Timber Myths Dispelled” en de zeer succesvolle Gideon* publiekscampagne “Wij willen houtbouw”.
Nieuwe houtbouwopleidingen zijn nu al een schaars goed geworden. De aanmeldingen bij de TU Delft en TUE zijn maar liefst driemaal overschreden, waardoor men tot loting is overgegaan. Ook voor de verschillende timmeropleidingen bij de MBO’s en ROC’s is er een wachtlijst. Bouwvakkers laten zich massaal omscholen door de vele positieve verhalen van de schoonheid en veiligheid van het werken met prefab hout op de bouwplaats.
Gelukkig wordt er door het groen-rechtse kabinet volop geïnvesteerd in het aantrekken van goede academische en praktijkdocenten, wat heel goed gaat vanwege het goede vestigingsklimaat. Daarnaast heeft e-learning nog meer een vlucht genomen en is de Timber Massive Open Online Course (MOOC) van de TU Delft de meest succesvolle online cursus ooit met miljoenen enrollments”
Met een waterval-effect als gevolg?
“Als je de doorstroming in de keten bedoelt: ja. Het HBO- en WO-talent dat afstudeerde op houtbouw verrijkte al snel de verschillende gespecialiseerde bouwadviesbureaus en R&D-afdelingen van grote ontwikkelaars en bouwers. Met het voordeel dat kennis niet meer uit het buitenland hoeft te worden gehaald. Sterker nog, naast waterbouw is industriële houtbouw een belangrijk exportproduct van de circulaire Nederlandse kenniseconomie geworden.
Eindelijk is Holland weer Houtland, niet alleen qua gebruik van hout (de natuurinclusieve Houten binnensteden en Vinex locaties prijkten wereldwijd al meerdere malen als voorbeeldprojecten op menig architecten glossy), maar ook op het gebied van innovatie, nieuwe efficiënte houtbouwsystemen, verbindingsmiddelen, biobased lijmen, verduurzaming voor buitengebruik, etcetera. En…….we wilden het in 2020 niet geloven: ook hybride bouwsysteem-oplossingen in samenwerking met de inmiddels volledig verduurzaamde beton en staalindustrie. Na jarenlang meestribbelen, werd eindelijk ook daar gekozen om vol in te zetten op verduurzaaming. Een handjevol koplopers bleef over die nu met CO2-neutraal en echt volledig circulair beton en staal een complementair bouwsysteem vormen met de biobased bouw.”
Deze wasdom lijkt niets waard als de vraag en acceptatie in de samenleving uitblijft. Hoe heeft dat zich ontwikkeld?
“Helemaal waar. Maar wat wij als expert – én mens – in 2020 allang voelden, is niet anders gebleken bij de massa. Na de actieve publiekscampagne van Gideon ziet de meerderheid nu ook de esthetische en welzijnswaarde, en snapt bovendien de klimaatvoordelen en bouwwinst.
Je zag ook vanuit de private sector de vraag naar innovatie zo hard op gang komen, dat uiteindelijk ook de politiek volgde. Nu nog steeds ben ik betrokken bij de internationale organisatie Built by Nature (dat vanuit Amsterdam een Europees netwerk van houtbouw-innovators en pioniers met elkaar verbindt), en ook daar zagen we de markt van financiële producten kantelen: betaalbare verzekeringen, restwaarde-financiering (vanwege de remontabiliteit), lagere rente op biobased hypotheken, batenanalyses die duiden op grotere waarde van taxateurs, etcetera.”
Echt een ‘story too good to be un-true’ dus?
“Ja eerlijk gezegd had ik mijn geld er in 2020 ook niet op ingezet. Maar ik kan er niets anders van maken. Neem de prachtige voorbeelden van het straatbeeld in de natuurinclusieve biobased steden in de Randstad, die zijn als voorbeeld de hele wereld over gegaan.
Zelfs EU-regeringsleiders werden steeds enthousiaster dankzij hun vernieuwde biobased parlementsgebouwen én succesvolle herbebossingscampagnes in de voormalige veeteelt gebieden. En dat spoorde weer landen als China en India aan om massaal de transitie naar een biobased economie in te gaan. Toen was het roer echt om.
Zo worden er nu in ontboste veeteeltgebieden grootschalig bamboe en andere inheemse bouwgewassen aangeplant. Het beheer van die gebieden gebeurt op duurzame wijze met FSC-PEFC certificering (die 2 leidende keurmerken fuseerden in 2025). Van de duurzame oogst worden gestandaardiseerde houtbouw- en bamboebouwsystemen geproduceerd.
Dus ook in deze landen wordt het CO₂-intensieve beton en staal verdrongen. Met het gevolg dat op wereldwijd niveau het carbon budget binnen de twee graden temperatuurstijging bleef, en zelfs iets wordt gedempt door de grote hoeveelheid bos- en bamboe-aanplant.”
* Gideon is de organisatie van koplopers in de bouw die als doel heeft de gebouwde omgeving echt te verduurzamen en Paris-proof te bouwen. Deze organisatie is onlangs opgeheven omdat het doel van oprichting was bereikt.
Dit interview was hoopvol, maar fictief. Is het reële toekomstmuziek? Of een houten luchtkasteel?
“Als alles meezit is dit toekomstscenario echt haalbaar, hoe moeilijk dat nu voor te stellen is. Maar de eerste voortekenen zijn al zichtbaar. Als we het echt willen, en ook de CO₂-intensive industrie zijn verantwoordelijkheid neemt, kan bovenstaand toekomstbeeld werkelijkheid worden. En wordt Holland weer Houtland.”
– Dr. Ir. Pablo van der Lugt
Meer informatie? Klik op onderstaande bronvermelding(en) of stuur ons een mailtje.
© Foto’s: The Dutch Mountains (Studio Marco Vermeulen)
