IN DE HOUTGREEP:
Bob van der Zande over de remmende overheid

Je kon maar één conclusie trekken na de Tegenlicht uitzending ‘Houtbouwers’ (2019): het kan niet anders dan dat de bouwsector nu radicaal gaat verduurzamen door meer te bouwen met hout en andere biobased materialen. Het is de klimaat-vriendelijkste manier van bouwen, de snelste, en – voor wie er gevoelig voor is – ook nog de mooiste. Inmiddels drie jaar verder zien we dat de goede ontwikkelingen aan sectorzijde worden geremd door een trage Rijksoverheid. Onbegrijpelijk en onverstandig, vindt ook Bob van der Zande, Programmaleider Houtbouw Metropool Regio Amsterdam (MRA).

Bob, je wilde per se de rol van de overheid in de transitie naar biobased bouwen bespreken. Waarom?

“Ik zal het je uitleggen aan de hand van de onlangs verschenen remix van het (volgens kenners) beste Beatles album: Revolver! Mijn favoriete song is ‘Yellow Submarine’ (1966). Ik was 13 jaar jong toen ik deze lyrics meezong: ‘We all live in a yellow submarine, and all friends are all aboard, many more of them live next door’ en ‘As we live a life of ease, everyone of us has all we need’.

Voor mij is dit al jaren de metafoor voor een egoïstische en zelfgenoegzame wereld, waarin de well-to-do’s zichzelf vrolijk redden, schouderophalend wetende dat ‘many more’ vlakbij in ellende leven. Tot en met de dag van vandaag. In onze context van biobased bouwen lijkt het besef dat de bouw en gebouwde omgeving verantwoordelijk is voor 40 à 50% van alle CO₂-uitstoot op aarde, nog steeds niet breed door te dringen bij de top van ons landsbestuur.“

Waar blijkt dat uit volgens jou?

“De wet- en regelgeving vanuit de Rijksoverheid had al kunnen worden aangepast ten faveure van biobased bouwen, maar het laat voorlopig op zich wachten. De huidige tsunami aan klimaatrapporten, krantenartikelen, brede media-aandacht en aandacht vragende klimaatactivisten, heeft er weliswaar voor gezorgd dat de instorting van het ecosysteem aarde op de agenda staat bij veel meer sleutelfiguren en bestuurlijk verantwoordelijken, toch blijven we maar bakkeleien over de vleesetende massa, uitstoot van vliegtuigen en auto’s, over fossiele brandstoffen, te lang douchen, etcetera. En ja, dat is ook belangrijk, zeker. Maar als je echt een grote slag wilt slaan, zorg dan (ook) dat je met wet- en regelgeving de transitie naar houtbouw gaat afdwingen en stimuleren.”

Is tot die tijd de transitie helemaal geblokkeerd?

“Nee, op een lager overheidsniveau gebeuren er gelukkig al mooie dingen. Voor een relatief kleine groep van professionals en publieke bestuurders is het inmiddels duidelijk dat het goed mogelijk is om grote emissiereductie te bereiken door middel van houtbouw, als onderdeel van de brede definitie van biobased bouwen.

Het Convenant Houtbouw MRA 2021-2025 (oktober 2021) is een mooi voorbeeld van publiek-private samenwerking (inclusief hogescholen en universiteiten) om versneld een vertienvoudiging van het structurele gebruik van houtbouw in de woningproductie te bereiken. Op papier werkt het, met een kort actielijstje voor elke ondertekenende organisatie, gepaard gaande met publicaties als ‘De Houtbouw Revolutie (MRA-editie)’ en ‘Houtbouw Mythes ontkracht’ (AMS oktober 2021). Veel van de betrokken publieke en private partijen maken stappen in de goede richting, maar de grote beweging komt nog niet op gang.”

(tekst gaat verder onder afbeelding)

* MRA lanceerde dit jaar onderstaande ‘Houtbouwkaart’: het overzicht van gerealiseerde, in aanbouw zijnde en geplande projecten in de metropool regio Amsterdam, die volledig of voor een groot deel uit hout en andere biobased materialen bestaan.

Wat weerhoudt dan de rest van Nederland? Spelen de hogere kosten van bouwen met hout en andere biobased materialen wellicht een rol?

“Goed punt. Want ook veel private opdrachtgevers – vaak aan hun jasje getrokken door architecten – willen best overstappen op houtbouw, maar ja de businesscase wil nog niet sluitend zijn, hè? Men komt dan vaak op 10 à 15% hogere kosten. Het punt hierbij is dat er nog kortzichtig met de kosten wordt gerekend, in plaats van met de waarde van een project.

Een goede kosten-én-baten vergelijking tussen houtbouw en traditionele bouw is nog moeilijk te maken, ook al heeft het Programmateam Houtbouw MRA recent opdracht gegeven om daar onderzoek naar te doen. Daarbij zijn vooralsnog alleen de stichtingskosten vergeleken, en dan nog vanuit de maatvoering van traditionele betongietbouw methode:

• zonder te kunnen calculeren wat de waardeontwikkeling op termijn is (ten voordele van houtbouw)
• zonder de gigantische uitgaven voor bouwafval bij traditionele bouw mee te rekenen
• zonder de schaalvoordelen die binnen enkele jaren te verwachten zijn en die tot kostenefficiency zullen leiden
• zonder de circulaire, herbruikbare waarde van de materialen mee te tellen.

Om nog maar niet te spreken over carbon credits en emissierechten die in de bouwsector op termijn zullen worden ingevoerd.

Dus nogmaals: staar je niet blind op de initiële kosten, want op middellange termijn zal de waarde van een houtbouwproject hoe dan ook hoger zijn (en dus voordeliger) dan de traditionele manier van bouwen. Overigens is kostenconcurrerend bouwen met hout ook al mogelijk. Of zoals een ervaren projectontwikkelaar het laatst zei: “Als je in de huidige situatie een middelhoog houtbouwproject niet rond gerekend krijgt, ben je een slechte ontwikkelaar”.

Helaas zijn gemeenten met de achterblijvende wet- en regelgeving zeer terughoudend om houtbouw als uitgangspunt te nemen, terwijl makkelijk is aan te tonen dat een biobased (houtbouw) woning minimaal 40% bespaart op CO₂-uitstoot ten opzichte van een traditionele woning van beton, kalkzandsteen, staal en baksteen. En als je de vermeden CO₂-uitstoot meerekent kom je nog hoger uit.”

Zie je de situatie in de nabije toekomst kantelen in het voordeel van biobased bouwen?

“Het is duidelijk dat investeren in deze noodzakelijke transitie geen jaren meer mag duren: een carbon lockdown ligt op de loer, zelfs als we die 1,5 graad opwarming al niet meer realistisch vinden (Emissons Gap Report van de VN, October 2022). De rol van de nationale en lokale overheden is daarbij cruciaal.

Maar eerlijk is eerlijk, het Manifest op initiatief van VORM (december 2020) heeft twee jaar na dato bij het ministerie van BZK nog niet geleid tot realistische aanpassing van de MPG, waarmee houtbouw gestimuleerd of zelfs voorgeschreven kan worden. Want ja, al is het zo dat ‘material matters’ (zoals architect Thomas Rau al in 2016 schreef), een rechtvaardige overheid richt zich vooralsnog alleen op de – volgens beleidsmensen – meetbare resultaten, ongeacht welk materiaal toegepast wordt. Dit Manifest moet op zeer korte termijn tot nieuwe wetgeving leiden!

Stimuleren van houtbouw moet overigens gepaard gaan met de grootschalige productie van CO₂-arm beton, met waterstof-geproduceerd staal en toepassing van veel hergebruikt (kringloop) materiaal. Want er zullen altijd hybride (woon-)gebouwen worden gemaakt, maar hopelijk met een veel lagere emissie van broeikasgassen. En dan is houtbouw op grote schaal essentieel.”

(tekst gaat verder onder kader)