In deze rubriek duiken we wat dieper in hout(bouw)
door een expert of materiaal ‘in de houtgreep’ te nemen.
Een paar jaar geleden hadden we nooit ons geld gezet op de voorspelling dat we hele woontorens van hout zouden gaan bouwen. Tot 2016, toen vastgoedontwikkelaar Lingotto besloot mee te doen aan een tender van Gemeente Amsterdam en het (winnende) plan indiende voor een grotendeels houten woontoren van 21 verdiepingen: HAUT. We spreken met partner Gerard Comello over deze hoge houten mijlpaal, dat in 2022 is uitgeroepen tot ‘het beste houten gebouw van Nederland’.
Gerard, hoe ontstond het idee om bij een woontoren voor hout te kiezen?
“Om te beginnen zijn we op duurzaamheid uitgedaagd door de criteria van de ambitieuze tender die Gemeente Amsterdam had uitgeschreven. Er moest op de hoek van het Amstelkwartier en de Amstel een heel duurzaam en iconisch gebouw komen, met ook nog een mooie grondoptiebieding. Dat het houtbouw werd, past ook goed bij onze drive om continu anders te kijken en een stap verder te gaan. We bedachten samen met TeamV en Arup dat we met een houten gebouw de oplossing voor duurzaamheid op een mooie manier konden koppelen aan de architectuur. Dat maakte een intrinsiek sterk verhaal, waarmee we wel eens zouden kunnen winnen.
We hadden met Lingotto al eerder een heel duurzame woontoren ontwikkeld: De Spakler. Daar lag de focus op een energie-neutrale exploitatie van het gebouw. Er was toen nog niet zoveel aandacht voor de duurzaamheid van materialen en van het bouwproces, zoals tijdens de tender van HAUT.
Maar juist dat bouwproces kan je enorm verduurzamen door te kiezen voor hout als bouwmateriaal. Hout is een circulair bouwmateriaal dat onbeperkt leverbaar is en het milieu niet belast. Neem alleen al de CO₂-uitstoot. Die duurzaamheid van hout in combinatie met het sterke architectonisch concept en het karakteristieke beeld, bleek het ideale recept om de tender uiteindelijk te winnen.”
Waren jullie meteen zeker van je zaak? Wisten jullie precies wat en of het mogelijk was?
“Nee, eerlijk gezegd is 100% zekerheid in tenderfases nooit het geval. Maar dat het uiteindelijk goed komt is ook waar.
In het geval van HAUT moesten we nog wel op veel vragen antwoord krijgen. Krijgen we de bouwvergunning wel rond? Worden er hypotheken verstrekt voor houtbouw-appartementen in een woontoren? Krijgen we de brandweer mee? En is zoiets überhaupt te verzekeren? Wat betreft dat laatste punt hebben we in het hele gebouw sprinklers geplaatst, zonder dat dit wettelijk noodzakelijk was.
Maar misschien wel de belangrijkste vragen waren: kan je 21 hoog wel volledig in hout bouwen? Wat wordt de windbelasting en hoe los je de trekbelasting op in de houten constructie? En dan heb je ook nog te maken met uitdagingen op het gebied van geluidsoverdracht.
Daarnaast kregen we gaandeweg te maken met stijgende bouwkosten. Deze manier van bouwen bleek ingewikkelder dan we dachten, we waren tenslotte aan het innoveren. Maar je moet je voorstellen, houtbouw begint nu weliswaar een beetje tractie te krijgen, maar deze tender speelde minstens zes jaar geleden. Toen kenden we in Nederland deze vorm van houtbouw nog helemaal niet, laat staan houten woontorens van 21 verdiepingen. Eigenlijk wereldwijd nog niet eens.”
(tekst gaat verder onder de afbeelding)
"Als de woontoren in beton was gebouwd dan was de CO2-uitstoot 45% hoger geweest.”
En? Kan een gebouw met zo’n hoogte volledig in hout?
“Inmiddels zien we overal in Europa steeds meer hoge houten iconen verschijnen, sommige volledig in hout. In het Zweedse Skellefteå staat bijvoorbeeld ‘Sara’, een cultuurcentrum annex hotel van vergelijkbare hoogte (20 verdiepingen), waarbij ook de hoofddraagconstructie van hout is. De prefab CLT-modules zijn hier aan weerszijden ingeklemd tussen stabiliserende CLT kernen.
Bij HAUT was het aanvankelijk een serieuze optie om de hele draagconstructie in hout te bouwen. We hebben het hier dan over Cross Laminated Timber (CLT) dat in zowel de wanden als de vloeren wordt toegepast. Uiteindelijk hebben we na veel constructief onderzoek besloten de (lift)kern in beton uit te voeren in plaats van een volledig houten constructie die alleen maar met heel dikke stalen strips, balken eigenlijk, gestabiliseerd kon worden.”
En waarom dan wel volledig beton, en niet hybride hout met staal?
“Dan komen we toch weer uit bij duurzaamheid. Er zou namelijk zoveel staal in moeten, dat de CO₂-uitstoot hoger uit zou komen dan wanneer we kozen voor een volledig betonnen kern. Bij Lingotto zijn we overigens ook niet faliekant tegen het gebruik van beton, of staal. Je moet gebouwontwerpen hybride blijven benaderen: welk materiaal is gunstig voor welke functie en op welke plek?
Wel gaan we steeds vaker mee in het houtbouwers-credo ‘Hout waar het kan, beton en staal waar het moet’. Want vergis je niet: er zit maar liefst 2800m3 hout in HAUT. Als de woontoren in beton was gebouwd dan was de CO2-uitstoot 45% hoger geweest. Dat verschil kan je niet negeren.”
(tekst gaat verder onder kader)
Herkomst van HAUT hout
Het hout voor ons gebouw komt uit gecertificeerde bossen in Oostenrijk en is daar in de fabriek verwerkt tot panelen CLT. Die zijn door onze houtleverancier in Duitsland, net over de Nederlandse grens, bewerkt tot wand- en vloerelementen die vervoerd zijn naar Amsterdam om daar, vrijwel direct vanaf de vrachtwagen, in het gebouw te worden aangebracht.
Waarom heeft zo’n prestigieus houten woontoren dat de naam HAUT draagt eigenlijk geen houten façade?
Hout is in het Nederlandse klimaat kwetsbaar als het aan de buitenlucht wordt blootgesteld. Daarom hebben we er bij HAUT voor gekozen de houten draagconstructie alleen binnen toe te passen en niet als materiaal in de gevels.
De gevel bestaat, vanwege het prachtige uitzicht op de locatie, voor een groot deel uit glas en sterk tekenende horizontale vloerranden van een licht en dun composietbeton. De gebouwschil, de gevel en het dak, beschermen dus het constructiehout, dat daarmee altijd in droge omstandigheden zit.
Je had het zojuist al even over stijgende bouwkosten. Bleek bouwen in hout duurder dan verwacht?
“Ja, bouwen in hout was voor dit gebouw aanzienlijk duurder dan wanneer het in beton gebouwd zou zijn. Het verschil in bouwkosten konden we gelukkig in een opgaande verkoopmarkt wel weer voor een groot deel compenseren. Consumenten zijn wellicht ook wel bereid om iets meer te betalen voor een houten woning of kantoor.
Er is wel een aantal voordelen van bouwen met hout die ook in de kostprijs of de opbrengsten zouden moeten doorklinken. Een houten gebouw bestaat uit in de fabriek geprefabriceerde elementen. Daardoor kan er veel sneller gebouwd en dus ook eerder geëxploiteerd worden. Dat is voordelig voor de huuropbrengsten.
Ook de houtconstructie van HAUT werd heel snel gestapeld. Om een idee te geven: bij HAUT ging er per week een hele verdieping op. Dat is ongekend in de conventionele bouw. En ook het lagere gewicht van hout t.o.v. beton brengt een kostenvoordeel. Dat maakt transport voordeliger (omdat er simpelweg meer materiaal op één wagen past), er is lichter materieel nodig om alles in elkaar te zetten en op te bouwen.
Overigens hebben we inmiddels ook al een kantoorgebouw van 3 verdiepingen in hout gerealiseerd, waarbij de bouwprijs vrijwel concurrerend is met beton.”
Steentje bijdragen met eigen bos
“We hebben met Lingotto in Brabant een eigen bosperceel gekocht, waar we voor ieder houten gebouw dat we bouwen eenzelfde hoeveelheid bomen planten, die nodig waren voor dat gebouw. Daarmee dragen we heel direct ons steentje bij aan het in stand houden van het bomenbestand.
Eigenlijk dragen we daarmee dubbel bij natuurlijk, want ook voor het gekapte productiehout dat we voor onze gebouwen gebruiken, zullen door de producent weer nieuwe bomen worden geplant.”
Gerard Comello, Partner Lingotto.
Meer informatie? Klik op onderstaande bronvermelding(en) of stuur ons een mailtje.
© Foto’s: Lingotto; Jannes Linders
