We belichten de ontwikkelingen rondom houtbouw
door experts ‘in de houtgreep’ te nemen.
Verduurzamen. Steeds meer mensen zijn zich bewust van de noodzaak. Maar weten hoe het hoort en er ook daadwerkelijk naar handelen, daar zit nog een heel universum tussen. Met veel gedoe. “Super interessant!”, vindt Gerdien de Vries, Klimaatpsycholoog aan de TU Delft.
Hallo Gerdien, leuk om een keer een Klimaatpsycholoog in de houtgreep te nemen. Die titel klinkt tegelijk fashionable en heel urgent. Zelf bedacht?
“Nee sterker, we hadden er eigenlijk nog niet echt een goede naam voor. Totdat ik jaren geleden een persvoorlichter vertelde dat ik gedragswetenschapper ben en onderzoek doe naar gedragsfactoren die te maken hebben met acceptatie van milieubeleid en nieuwe technologie. En dat ik dus binnen het energie- en klimaatdomein werk op de scheidslijn van gedrag, technologie en beleid. Maar dat is natuurlijk een hele mond vol, waarop hij zei “dan noem je je toch gewoon Klimaatpsycholoog?”. Een raak label dat lekker bekt.”
En intussen is Klimaatpsychologie zelfs een studierichting geworden.
“Ja in de loop der jaren is het label veel vaker gebruikt, en is er inderdaad op de Hogeschool van Amsterdam een master Klimaatpsychologie en -gedrag. Het is nog wel even belangrijk om het onderscheid te maken tussen wat wij doen, en wat klinische Klimaatpsychologen doen. Zij helpen mensen die leiden onder een ziektebeeld in relatie tot het klimaat, zoals een ecodepressie. Iets wat steeds vaker voorkomt, het zijn vooral ook jongeren die zich heel erg druk maken om klimaatverandering.”
Nu hadden we onlangs Jeroen Smit in de houtgreep, en zijn nieuwe NPO-programma stelt misschien wel de kernvraag van Klimaatpsychologie: ‘Wat houdt ons tegen?’. Bijvoorbeeld om in een houten huis te gaan wonen i.p.v. een van beton. Wat denk jij?
“Ja, daar is niet een antwoord voor. Er zijn een heleboel psychologische mechanismen die ervoor zorgen dat we niet in beweging komen. Gedragsverandering is überhaupt heel moeilijk. Zelfs als het gaat om een heel concreet doel, zoals je gezondheid bij het stoppen met roken bijvoorbeeld. Dan nog vinden mensen gedragsverandering lastig. Laat staan bij klimaatverandering, wat bij uitstek een heel complex, ongrijpbaar gebeuren is. Mensen weten soms niet precies wat zij nou bijdragen, wat uiteindelijk het doel is, en overzien niet hoe erg de situatie is. Is er wel echt een probleem? Want ook zij horen klimaatsceptici roepen dat de natuur haar problemen zelf wel oplost.
Het is ook kenmerkend voor zo’n ver-van-mijn-bed-show dat je brein heel makkelijk allerlei goedpraters gaat bedenken voor de reden waarom je dat gedrag niet vertoont. Van ‘mijn bijdrage is een druppel op de gloeiende plaat’ en ‘de overheid komt vast wel met een oplossing’ tot aan ‘ik scheid mijn afval al, dus ik mag best wel een huis van beton kopen’.
Allemaal excuses die zich heel vaak automatisch aandoen. Het is niet zo dat je dat allemaal heel rationeel bedenkt. Dat maakt het ook heel makkelijk om niet in beweging te komen én dat voor jezelf ook nog goed te praten, zodat je er niet continu last van hebt.”
Is de wil om te verduurzamen bij velen van ons misschien niet sterk genoeg?
“Verduurzamen is ook geen sinecure. Mijn eigen onderzoek gaat over de barrières die er liggen. De ‘gedoe-factor’ noem ik dat. Als je het bijvoorbeeld hebt over het verduurzamen van je huis, en je hebt daar het geld en de motivatie voor, dan nog komt er veel op je af wat je eerst allemaal moet uitzoeken. Wat kan er in mijn huis? Moet ik niet eerst beginnen met isoleren? Kan ik wel een betrouwbare aannemer vinden? Hoe moet ik die subsidie aanvragen? Uit al dat gedoe ontstaan allemaal micro-stressoren die verworden tot een grote stressfactor, waardoor je uiteindelijk niks of minder doet dan je wilde. Ik denk dat dit een heel herkenbaar voorbeeld is voor iedereen die zijn of haar huis wil verduurzamen.
Het is tevens de reden dat ik hierover een podcast aan het maken ben: ‘Groen Gedoe’. Een podcast vanuit de TU Delft gericht op alle huizenbezitters die ooit willen verduurzamen of hebben verduurzaamd. Hierin gaan we over de barrières in gesprek met mensen van diverse organisaties, zoals Milieu Centraal, Vereniging Eigen Huis, en verschillende experts op het gebied van zonnepanelen, warmtepompen, subsidie, etcetera. En wat we weten is dat het niet alleen om psychologische barrières gaat, maar ook om financiële barrières. Voor heel veel mensen is verduurzaming helemaal niet haalbaar. Het is interessant om te onderzoeken hoe die psychologische barrières zich verhouden tot geld, en ook tot kennis. Ergens rondom de klimaatweek (begin oktober, red.) is ‘Groen Gedoe’ via Spotify te beluisteren.”
(tekst gaat verder onder de afbeelding)
"De klassieke lijn van denken was altijd 'kennis leidt tot houding leidt tot gedrag', maar zo simpel is het niet.”
Is het alleen het ‘groene gedoe’ wat duurzaam gedrag in de weg zit?
“Niet alleen. Een ander bekend fenomeen is dat het voor mensen gewoon moeilijk voor te stellen is wat er in de toekomst gebeurt. Je vindt de waarde van iets wat je nu hebt veel groter dan van datzelfde in de toekomst. Mensen zijn daarnaast ook gewoon hedonistisch, je wilt je gratification nu en niet straks.
In het geval van houtbouw kan je je indenken dat men zich cognitief niet goed kan voorstellen hoe de bossen er over 5 jaar bijstaan en of er gevolgen van houtbouw zijn voor de klimaatverandering. En als je dat al wel zou kunnen, dan kan er al snel weer zo’n stemmetje komen die zegt dat er nu nog genoeg bos is, en één huis meer of minder niet uitmaakt, dus het valt wel mee. Kortom, verder kijken dan vandaag vereist best wat verbeeldingskracht van mensen.”
Jeroen Smit stelt ook hardvochtig dat ‘Een beter milieu niet bij jezelf begint”. Ben je het daarmee eens?
“Deels, want ik geloof er heel erg in dat iedereen naast het zijn van aardbewoner ook nog een rol heeft met bepaalde verantwoordelijkheid binnen de capaciteiten die hij of zij heeft. Dus als je geen geld hebt, kan je bijvoorbeeld nog wel je afval scheiden of minder vlees eten, want dat kost niet zoveel. Terwijl je als industrieel groot bedrijf meer kan doen, door bijvoorbeeld een productieproces te veranderen of te kiezen voor alleen maar duurzame leveranciers en partners.
Wij spreken ook vaak wel met beleidsmakers en politici over klimaatbeleid. Die stoeien vaak met de vraag hoe we de burger nou kunnen aanzetten tot gedragsverandering. En dan blijven wij zeggen dat juist ook de politiek zelf in de spiegel moeten kijken, om te onderzoeken hoe zij hun eigen gedrag kunnen veranderen. Om als overheid wat meer stelling te gaan nemen, want de urgentie van klimaatverandering is bij lang niet iedereen nog even duidelijk. Dat komt deels ook omdat politici zich daar ook niet voldoende sterk over uitlaten. En tuurlijk, er zijn wel beleidsmakers die een sterke mening hebben en eigenlijk een veel brutaler beleid willen, maar die zijn dan weer met handen en voeten gebonden aan allerlei systemen en processen die van oudsher al zo zijn ingedeeld, waardoor het niet van de grond komt.
Dus een beter milieu begint ook zeker bij regelgeving, bij processen, bij subsidies, en bij CEO’s van grote bedrijven die niet alleen maar aan economische groei moeten denken, maar ook aan klimaatdoelen die ze zichzelf kunnen opleggen, buiten wat er al van de overheid wordt opgelegd.”
Toch nog even terug naar die consument. Die weet dat je voor houtbouw bomen nodig hebt. Kan weerstand tegen houtbouw iets te maken hebben met onze connectie met de natuur?
“Dat zou goed kunnen. Het is daarbij interessant om te bedenken dat mensen die heel erg begaan zijn met klimaat en natuur, op dit punt alsnog verschillende opvattingen kunnen hebben. Waar de ene het argument kan voeren dat je geen bomen moet gaan kappen omwille van de natuur, kan ik mij ook voorstellen dat er een groep is die juist in een huis van natuurlijke materialen wil wonen, en dat als duurzame keuze zien.
Ook in dit verhaal is kennis weer van groot belang. Dat je er zeker van kan zijn dat het hout wat jij gebruikt voor jouw woning, duurzaam geproduceerd is. De klassieke lijn van denken was altijd ‘kennis leidt tot houding leidt tot gedrag’, maar zo simpel is het niet. Kijk naar de mensen die te weinig of niet sporten. Zij weten heus wel dat ze meer moeten bewegen om gezonder te leven. En zelfs als het zover komt dat ze ergens lid van zijn, dan zijn ze gevoelig voor goedpraters om niet te gaan. Omdat het regent, omdat je morgen extra lang gaat, of omdat je na een drukke dag een avond vrij hebt verdiend.”
Dus met alleen kennis ben je er niet, maar als je die fase overslaat, dan weet je sowieso dat het heel lastig wordt om gedrag te veranderen.”
Goede voorlichting, een goed begin.
“Het begint dus bij kennis, waarbij je moet oppassen dat je niet alleen belerend iets ontkracht, maar dan ook toegankelijk verteld hoe en waarom de werkelijkheid anders in elkaar zit.
Vervolgens is het belangrijk dat mensen met houtbouw in aanraking komen. Voor twijfelaars is het heel belangrijk dat ze houtbouw ook zien en ervaren dat het in een gebouw van hout daadwerkelijk prettig wonen of werken is.
Die ‘best practice’ zagen we ook bij zonnepanelen. Als je buren of je vrienden zonnepanelen hebben en enthousiast vertellen hoe fijn en voordelig dat is, en dat ze ook nog eens een goede installateur hadden die het in een dag op je dak legt, dan daalt de drempel. Je merkt dat de gedoe-factor wel meevalt, omdat je buren al veel hebben uitgezocht. Bovendien vertrouw je hun verhaal sneller dan van hen die er baat bij hebben, omdat je je kunt identificeren met je buren. Die sociale beïnvloeding is belangrijk bij de overweging. ”
Beeld: ‘Zien is kopen’ is voor velen van toepassing bij houtbouw. Eenmaal in een ruimte van natuurlijke materialen begint onbewust de biofilie mee te spelen: het voelt van nature prettig aan.
Inmiddels leven we in een tijd dat klimaatverandering meerdere malen in het dagelijkse nieuws voorbijkomt, en dat de sociale druk om te verduurzamen wordt opgevoerd. Worden we niet immuun voor de boodschap?
“Dat gevaar bestaat, dat je op een gegeven moment op het punt van information overload komt. Dat mensen – net als bij de sigarettenpakjes met enge foto’s – zich gaan afsluiten voor een boodschap die hen bang maakt.
Er kan ook een soort morele vrijbrief ontstaan. Zeker na de lange COVID-periode denken mensen sneller ‘ik heb al zoveel meegemaakt en ingeleverd, nu heb ik het wel verdiend om met het vliegtuig een verre reis te maken’. Terwijl het nodig is dat mensen op alle vlakken wat duurzamer zouden zijn.
Aan de andere kant, we merken door de jaren heen wel dat veel meer mensen ervan overtuigd zijn dat klimaatverandering echt is, en geen hoax. Dat het echt door menselijk handelen komt en niet alleen maar natuurverschijnselen zijn in de zoveelste ijstijd. Dat besef komt mede door de aandacht die er is voor klimaatverandering, ook bij mainstream media. Maar of die kennis zich gaat omzetten naar een positieve houding en dan ook nog tot duurzaam gedrag, dat is natuurlijk nog wel de vraag. Belangrijk hierbij is dat mensen voldoende handelingsperspectief wordt geboden. Dat er niet alleen maar nare boodschappen naar hen worden gegooid, maar ook duidelijk wordt wat zij zelf kunnen doen.
Nu wil ik helemaal niet preken hoor, ik ben geen activist. Ik vind elk gedrag interessant. Ook van hen die niks doen en barrières hebben, of gewoon niet in klimaatverandering geloven. Maar de mensen die wel de wil hebben, die vind ik het meest interessant om te bekijken. De wil is er, de techniek is er, het geld is er, wat zit hen dan nog in de weg? Dat laatste stukje vind ik super interessant.”
Tijd voor klimaatschaamte?
“Schaamte ontstaat bij het sociaal kantelpunt. Het punt waarop de kracht van de meerderheid gaat gelden, en een niet-duurzaam leven door het overgrote deel van de maatschappij wordt afgewezen.
Een zetje vanuit de politieke leiding is altijd wenselijk daarbij. We zagen het met roken. Door de combinatie van o.a. prijsverhogingen, reclameverboden en horeca-verboden besloten meer mensen om toch maar te stoppen. Mede daardoor is het vandaag de dag een ongebruikelijk beeld wanneer iemand in gezelschap, een auto of een café een sigaret opsteekt. Het is ongemakkelijk geworden, het sociaal kantelpunt is bereikt.
Op die manier kan je de schaamte ook verwachten bij zaken die het klimaat schaden, zoals vliegen, vlees eten of het bouwen met fossiele materialen.”
