In deze rubriek duiken we wat dieper in hout(bouw)
door een expert of materiaal ‘in de houtgreep’ te nemen.
Het klimaat. We weten allemaal hoe het ervoor staat. En toch lijken de machtigste mensen die toegang hebben tot de ‘reset button’ andere belangen voorrang te geven. Ondanks de serieuze noodkreten van mensen die het kunnen weten. Zoals wetenschapper, meteoroloog én specialist klimaatverandering Reinier van den Berg, die zelf niet voor niets in een houten woning woont. We spraken hem over de staat van het klimaat, en over hoop en hout.
Reinier, om meteen maar met de waarheid te beginnen: hoe erg is het?
“Ja, interessante vraag. Het goede nieuws is dat er steeds meer aandacht is voor klimaatverandering. In de media, in de politiek en misschien op de werkvloer ook wel. Steeds meer mensen beseffen én ondervinden dat de gevolgen van klimaatverandering niet mals zijn. Nu al niet, laat staan als we er te weinig tegen blijven doen.
Want dat is de zorgelijke kant: internationaal staat het klimaat weliswaar hoog op de agenda, met elk jaar weer een nieuwe mondiale klimaattop, maar al die samenkomsten ten spijt gaat tot op dit moment de stijging van de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer, zoals CO2 en methaan, op volle snelheid door. Met alle gevolgen van dien. Blijkbaar staan er andere belangen op plek een, twee en drie.”
Belangen waar je niets aan hebt, als de aarde onleefbaar wordt.
“Exact. Dat klinkt wat apocalyptisch, en zo ver is het echt nog niet, maar de aarde staat al wel in brand zou je kunnen zeggen. Steeds vaker ook letterlijk, met duizenden hectare bosvernietiging als gevolg. Bos dat we juist nodig hebben om klimaatverandering te temperen. En het gekke is, bij een echte brand snapt iedereen dat je het snel moet blussen, anders kunnen de gevolgen immens zijn. Nou, klimaatverandering is de brand van dit moment.”
En zijn de gevolgen ervan dan ook al immens te noemen?
“We merken de gevolgen al wereldwijd ja, ook in eigen land. Inmiddels is de wereld met ruim 1,2 graden opgewarmd ten opzichte van halverwege de vorige eeuw. Dat is een gemiddelde voor de hele wereld, inclusief de oceanen. Land warmt sneller op. Zo is het Europese vaste land al ongeveer 2 graden warmer geworden. Dat lijkt misschien bescheiden, en sommige mensen reageren wellicht zelfs positief: ‘Beetje warmer… lekker toch? En het is nog duurzamer ook want er hoeft minder gestookt te worden’.
Toch is de impact van deze opwarming nu al groot. Ook in ons land merken we het inmiddels. Zeker als het gaat om water. Als het regent, valt er vaker meer of zelfs te veel. Piekbuien noodzaken grote gemeentes bijvoorbeeld om (met name) stedelijke gebied ‘rainproof’ te maken. Een tragisch voorbeeld van overstromingen zagen we in juli 2021. Toen werd Valkenburg keihard getroffen. Over de grens in België en Duitsland was de situatie nog erger met honderden slachtoffers.”
Flauw gezegd: maak je borst maar nat?
“Klopt, en dan heb ik het niet enkel over neerslag. De andere kant van de neerslagmedaille is droogte. Met name in het zomerhalfjaar komen extremere perioden van droogte (en hitte) voor, met wederom alle gevolgen van dien. Pieken en dalen in de hoeveelheid neerslag, hier en elders in Europa, heeft ook gevolgen voor de waterstanden in de rivieren. Hoog water kan uiteraard problematisch zijn, maar (lange) perioden van extreem laag water kan soms nog grotere gevolgen hebben. Voor de natuur, land- en tuinbouw, transport over water, voor waterwinning en industrie.
En dan is er nog de wereld van smeltende gletsjers en ijskappen. Dat gaat zo snel, dat de zeespiegel nu al merkbaar stijgt. Gemiddeld op aarde staat de zee al circa 20 centimeter hoger, en aan het eind van deze eeuw moeten we zelfs een stijging tot wel 1 meter ten opzichte van de vorige eeuw niet uitsluiten. Het spreekt voor zich, dat dat voor ons laag gelegen land grote uitdagingen met zich meebrengt.
Simpel gezegd moeten we er dus rekening mee houden dat het natte weer natter wordt en het droge weer droger. En dat is voor niets en niemand een vooruitgang.”
(tekst gaat verder onder afbeelding)
De voorspelling van gevaar voor bosbranden in Europa op 17 juli 2022 o.b.v. Copernicus satelliet data. Het laat zeer extreem gevaar zien, zelfs tot in het Verenigd Koninkrijk. En ‘low danger’ is ver te zoeken.
"Bos is niet een tovermiddel dat alles zal oplossen. Maar zonder investeren in bos komen we er niet."
Valt het tij nog te keren?
“Dat is de hamvraag. En wat bedoelen we precies met die uitspraak? Klimaatwetenschappers benadrukken dat de opwarming ten hoogste 1,5 graad mag worden en geen tiende graad meer. En zoals uit bovenstaande blijkt, zelfs met de huidige opwarming van mondiaal 1,2 graden zijn de gevolgen al groot.
Als we met behulp van buitengewoon complexe rekenmodellen (die het wereldwijde klimaat simuleren, in afhankelijkheid van onder andere de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer) een beeld willen krijgen van de toekomst, dan ziet het er niet rooskleurig uit. Als we op de huidige voet doorgaan met het uitstoten van broeikasgassen, dan kan de wereld aan het eind van de eeuw wel met 4 of 5 graden zijn opgewarmd. Dat kun je zonder overdrijving een horrorscenario noemen.
Als we echter alle reeds gesloten klimaatakkoorden meenemen in de berekeningen (die bijvoorbeeld in Europa al tot een duidelijke afname van de uitstoot leiden), dan blijkt dat de wereld in het jaar 2100 ruim 2,5 graad warmer is dan in de vorige eeuw. Dat is dus nog steeds veel te veel. We moeten nog veel radicaler de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen afbouwen. Zo radicaal, dat we rond 2050 wereldwijd op een uitstoot van netto 0 uitkomen! Dat lijkt een onmogelijke opgave. Toch zou het in theorie nog mogelijk zijn, op basis van de huidige kennis en stand van techniek. Er is dus nog een sprankje hoop!
Maar zelfs netto 0 uitstoot in 2050 is niet voldoende. Daarna moeten we uitkomen op netto negatieve uitstoot. Meer broeikasgassen uit de atmosfeer verwijderen dan er nog worden toegevoegd. Toch zou zelfs dat ook kunnen.”
Met al jouw kennis over de gevolgen van klimaatverandering, valt het te prijzen dat jij hoop blijft houden. Wat is er voor nodig om die hoop bewaarheid te zien worden?
“Om bij het laatste te beginnen: netto negatieve uitstoot betekent dat we CO2 moeten opslaan. Door de aarde te vergroenen. Door in te zetten op het beschermen van bestaand bos, en door het aanplanten van grote stukken bos. Eind 2020 heb ik het boek Bladgoud geschreven, met als ondertitel ‘de onschatbare waarde van bomen’. Want bos heeft nog veel meer belangrijke waarden, bijvoorbeeld op het gebied van biodiversiteit, water en erosie, vruchtgebruik, gezondheid en luchtkwaliteit, en de koeling van stedelijk gebied.
Bos is niet een tovermiddel dat alles zal oplossen. Maar zonder investeren in bos komen we er niet. Gelukkig dringt dat steeds meer door, bij samenleving, politiek en het bedrijfsleven. Initiatieven op het gebied van bos schieten als ‘bomen uit de grond’. Tegelijkertijd wordt er wereldwijd nog veel te veel bosareaal gekapt. Met name ten behoeve van landbouw en energie (houtpellets worden in enorme hoeveelheden geoogst en deels ook in Nederlandse centrales opgestookt).”
Betekent dat dus ook ‘bouwen, bouwen, bouwen’ met ‘bomen, bomen, bomen’?
“Jazeker, gebruik van hout als bouwmateriaal is ook interessant en duurzaam, mits de bomen op volstrekt duurzame en gecertificeerde manier zijn beheerd en geoogst. Bij FSC en PEFC certificaten weet je dat zeker, zodra je hun logo op het product of de bon ziet. Maar een houtbedrijf kan ook een STIP-certificaat hebben. In dat geval kan je er blind vanuit gaan dat hun hele houtassortiment verantwoord is.
Zelf heb ik zes jaar geleden, met inkopers en bewerkers van hout, de Amazone bezocht om het verhaal achter FSC in de praktijk te zien. Daar hebben we destijds ook video’s van gemaakt met een opmerkelijke boodschap: ‘Door te bouwen met FSC hout bescherm je het regenwoud’. ”
En ik heb de daad meteen bij het woord gevoegd door zelf in een huis van hout en andere biobased materialen te gaan wonen.”
(tekst gaat verder onder kader)
Het houten huis van Reinier
Reinier heeft in 2019 een houten huis laten ontwerpen. Daarin zijn verschillende soorten hout toegepast.
De kozijnen zijn bijvoorbeeld van hardhout, terwijl de gevelbekleding is betimmerd met Accoya. Dit is verduurzaamd hout wat door de specifieke behandeling uitstekend bestand is tegen weersinvloeden en niet kan rotten of door schimmels worden aangetast. De constructie wordt gevormd door (gelamineerde) spanten van Douglas hout.
Bij zijn lezingen wordt vaak gevraagd of een houten huis wel brandveilig is, en niet heel veel onderhoud betekent. Maar de huidige bouwnormen wat betreft brandveiligheid zijn dermate veilig dat hij zich totaal geen zorgen maakt. En het onderhoud valt bij de juiste keuzes enorm mee.
Hout doet volgens jou dus veel goeds voor het klimaat, maar als meteoroloog heb je ook een mening over wind- en zonne-energie. Ben je tevreden over de Nederlandse ambities op dat punt?
“Het kan mij eerlijk gezegd niet ambitieus genoeg. Om van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen af te komen, zal de rol van hernieuwbare energie nog sneller moeten groeien. Dat zal in de eerste plaats zonne- en windenergie zijn. Voor wind zal tot 2050 vooral nog meer worden geïnvesteerd in (drijvende) windmolens op zee. Wat betreft zon zal de salderingsregeling wellicht komen te vervallen. Toch zal de rol van zon op daken naar verwachting blijven toenemen. Zon op land (zonnevelden) wordt ook toegepast, maar dat kan op gespannen voet staan met ander landgebruik (natuur, biodiversiteit, agrarische bestemming).
En over ambities gesproken: in Frankrijk is begin dit jaar een wet aangenomen, om alle parkeerplaatsen voor tenminste 80 auto’s verplicht te overdekken met solar carports. Dat zou op jaarbasis aan stroom het equivalent van de productie van 10 tot 11 kerncentrales moeten opleveren.”
Een voorbeeld voor onze politieke leiders en wetgevers?
“Het is een mooi voorbeeld dat het niet alleen om de juiste visie gaat, maar ook om voldoende daadkracht. Er moet in Nederland nog veel meer energie bespaard worden. Daar is in de gebouwde omgeving nog veel winst te behalen. De verplichting dat alle utiliteitsbouw tenminste energielabel C (of beter) heeft vanaf dit jaar, blijkt bij lange na niet gehaald te worden. Ook niet voor wat betreft overheidsgebouwen, terwijl de overheid zelf deze goede wet uitvaardigt.
Verwarming (en koeling, steeds belangrijker in de hetere zomers!) zal uiteindelijk volledig elektrisch moeten worden. De warmtepomp zal hier de hoofdrol opeisen.
Er zijn wellicht nog grotere uitdagingen. Hoe kunnen we een overschot aan warmte en zonnestroom gedurende de zomer voor langere tijd betaalbaar opslaan, zodat we dat in de winter (met grote warmtevraag) kunnen benutten. Elektrische auto’s kunnen overigens ook een rol spelen bij energieopslag en het balanceren van het net. Al betreft het dan korte termijn opslag, het kan wel degelijk een bijdrage leveren in het energievraagstuk.”
Het kan dus nog!
“Het kan dus nog! Er gaat heel veel veranderen. Met betrekking tot het klimaat, en net zo zeer met betrekking tot de economie en de samenleving. Er zijn risico’s, maar zeker ook interessante kansen.
Is het tij nog te keren? Ja, ook dat is mogelijk! Er is een sprankje hoop.
En met alleen biobased bouwen komen we er uiteraard niet, maar de bouw kan een interessante oplossing aandragen als we massaal voor de transitie kiezen. Daar zal voor hout een belangrijke rol zijn weggelegd!”
"De klimaatverandering veranderen, het kan nog! En houtbouw is een deel van de oplossing!”
Reinier van den Berg, meteoroloog en specialist klimaatverandering.
Meer informatie? Klik op onderstaande bronvermelding(en) of stuur ons een mailtje.
© Foto Reinier: Carla Manten Fotografie
© Foto ‘fire forecast’: European Union, Copernicus Emergency Management Service data.
